Jump to content

Imam Rida (A.S)

Daga wikishia
(an turo daga Imam Rida)
Imam Rida Alaihis Salam
Imami na takwas a gurin Shi'a Isna Ashari
Zarihu Imam Rida (A.S)
SunaAliyu Bin Musa
NasabaBanu Hashim• Ƙuraishawa
AlkunyaAbul Hassan (Sani)
LaƙabiRidaAlimu Ale MuhammadZaminu AhuGaribul Guraba
Ranar haihuwa11 Zul-Ƙi'ida, shekara 148 hijira
Mahallin haihuwaMadina
Mahallin rayuwaMadina• Marwe
ShahadaƘarshen watan Safar, shekara ta 203 hijira
Wanda ya kashe shiAn kashe shi da umarnin Ma'amun Abbasi
Mahallin shahadaƊus
Mahallin kabariMashad
Tsawon rayuwaShekara 55
IyayeMahaifi: Imam Kazim (A.S)/Mahaifuya: Najma Khatun
MataSabika
ƳaƴaImam Jawad (A.S)
Fara imamanciShekara ta 183 hijira
BayanImam Kazim (A.S)
KafinImam Jawad (A.S)
Tsawon lokacin imamanciShekaru 20 (183-203 hijira)
AikiWilayat Ahadi Ma'amun Abbasi
Masu adawaMa'amun Abbasi
Shahararrun sahabbaiAhmad BazanɗiAba Salti HarawiIs'haƙ Bin MusaHusaini Bin Musa Bin JafarAbdul-Azim HasaniKhairan Khadim
Sarakunan da suka yi lokaci gudaHaruna AbbasiAmin Abbasi• Ma'amun Abbasi
Shahararrun hadisaiHadis Silsilatuz ZahabMa Minna Illa Maƙtulun Wa ShahidHadis Rayyan Bin Shabib
ZiyaraSalawat Khassa Imam Rida (A.S)
Ayyuka masu alaƙaLitattafai misalin Sahifatur Rida da Uyunul Akhbarir Rida
Al'adu masu alaƙaKaratun SuffaNaƙƙarezaniKaratun HuɗubaSalatGubarubi
Mai alaƙaMunazarorin Imam Rida (A.S)Goman KaramaBabban Taron Duniya Na Imam Rida (A.S)Ibn RidaZuwan Imam Rida MarweSawun Ƙafa Na NaishaburShirin Talabijin Mai Suna Wilayat Ishƙi


Ali Bin Musa Bin Jafar (A.S) (Larabci: الإمام علي الرضا عليه السلام) wanda aka fi sani da Imam Rida (A.S) wanda ya rayu tsakanin shekara 148-203 hijira, Imami na takwas a mazhabar Shi'a Isna Ashariyya. Daga shekara ta 183-203 hijira, ma'ana tsawon shekaru 20 ya kasance Imami. Imamancinsa ya yi lokacin ɗaya da halifancin sarakunan Abbasiyawa da suka haɗa da Haruna Abbasi, Muhammad Amin Abbasi da Ma'amun Abbasi.

Imam Rida (A.S) a shekarun ƙarshen rayuwarSa, bisa umarnin Ma'amun Abbasi ya taso daga Madina zuwa garin Marwe da yake Khurasan ya zama waliyul ahad (Yarima mai jiran karagar mulki) na Ma'amun. Malaman tarihi da malaman Shi'a suna lissafa muƙamin wilayatul ahad cikin mafi muhimmancin abubuwan da suka faru a lokacin rayuwar Imam Rida (A.S), kuma suna cewa Ma'amun ya tilastawa Imam karɓar wannan muƙami, Imam bai da wani zaɓi sai yarda.

Tare da cewa wasu malaman tarihi sun yi imani cewa zuwan Imam Rida (A.S) Iran ya bayar da babbar gudummawa cikin yaɗuwar Shi'anci; saboda a lokacin zuwan sa duk wani garin da ya wuce sai da ya tsaya ya gana da mutanen garin ya kuma amsa musu tambayoyin da suka yi masa, yana ba su amsa ne kan tushe na hadisai na Imamai. Haka nan, cikin munazarori da ya yi da malamai da mabiya addinai da mazhabobi ya tabbatarwa mutane fifitarSa cikin ilimi, da kuma matsayin iliminSa a matsayinsa ɗaya daga cikin Imaman Shi'a. A garuruwa da yankuna daban-daban a Iran, akwai gine-gine misalin masallatai da ƙadamga (Wurin takun sawun ƙafa) da aka sanya musu sunan Imam Rida, wanda wuri ne da ya tattaka a lokacin da zai je garin Marwe, wanda hakan yana nuni da irin tasirin da zuwansa Iran ya yi cikin yaɗuwar Shi'a a wannan ƙasa.

An yi bayanin shahararren hadisin nan a lokacin zuwan Imam Rida (A.S) Iran wanda ake kira da sunan Hadis Silsilatuz Zahab (Salsalar zinariya); saboda silsilar sanadin hadisin baki ɗaya Ma'asumai ne a ciki. Imam ya yi bayanin wannan hadisi ƙudsi a garin Naishabur a taron malaman garin. Cikin wannan hadisi ya bayyana tauhidi a matsayin shinge da garkuwa na Allah duk wanda ya shiga cikinsa to ya na cikin aminci, na'am yana da sharuɗɗa, kuma daga cikin sharuɗɗan akwai ni a ciki.

Bisa mahangar galibin malaman Shi'a, Imam ya yi shahada ya na da shekara 55 a garin Ɗus, sakamakon guba da Ma'amun ya shayar da shi, sannan an binne shi a Buƙ'a Haruniyya a ƙauyen Sanabad. Shi ne kaɗai Imamin da aka binne shi a Iran. Haramin Imam Rida a Mashad yana cikin mafi muhimmancin wuraren ziyara na Shi'a. haka zalika Haramin Faɗima Ma'asuma ƴar uwarSa shi ma yana Iran, kuma yana cikin mafi shaharar wurin samun nutsuwa a wannan ƙasa ta Iran bayan Haramin Rida.

An yi rubuce-rubuce da litattafai da ayyukan adabi misalin waƙoƙi da fina-finai game da Imam Rida (A.S). ba'arin su sun kasance kamar haka: Littafin Al-Hayatus Siyasiyya Lil Imamur Rida (A.S), na Sayyid Jafar Murtada Amili; littafin Al-Imamur Rida Tarikh Wa Dirasa, na Sayyid Muhammad Jawad Fadlullahi; littafin Hayatul Al-Imam Ali Bin Musa Ar-Rida (A.S); Dirasa Wa Tahlil, na Baƙir Sharif Ƙarashi; Hikmat Nameh Rezawi, na Muhammad Muhammadi Rai Shahri da abokan aikinsa, waƙar "Ƙiɗ'eh Az Behesht", na Habibullahi Caciyan; waƙar "Ba Ale Ali Harke Dar Uftad War Uftad" na Nasim Shimal da Allon Zaminu Ahu, na Mahmud Farshiciyan.

Taƙaitaccen Tarihin Rayuwa


Salati na musamman na Imam Rida (A.S), An sassaka (ko an rubuta) a saman rufin hanyar da ke tsakanin ɗakin ibada na Dar al-Zikr da Dar al-Zuhud

Ali Bin Musa, wanda ya fi shahara da Imam Rida (A.S) na takwas cikin Imaman Shi'a Isna Ashariyya.[1] Mahaifinsa Musa Bin Jafar (A.S), Imami na bakwai wurin ƴanshi'a, mahaifiyarsa ta kasance wata kuyanga da ake kira Najma ko Tuktam.[2]

Game da ranar haihuwa da wafatinsa akwai saɓanin ra'ayoyi.[3] daga jumla akwai 11 ga Zil-Hijja ko Zul-Ƙi'ida ko Rabi'ul Awwal shekara ta 148 ko 153 aka haife shi bayan hijira, sannan akwai maganar cewa a ƙarshen watan Safar ko 17 ko 21 ga Ramadan, ko 18 Jimada Awwal ko 23 na ƙarshen Zul-ƙi'ida shekara ta 203 ko 206 ne ya yi shahada.[4] Bisa rahotan Sayyid Jafar Murtada Amili a shekarar 148 hijira ne a garin Madina aka haifi Imam Rida, sannan kuma ya yi shahada a shekara ta 203.[5]

Imam Rida (A.S), bayan shahadar mahaifinsa ne ya zama Imamin Shi'a, ya yi imamanci tsawon shekaru ashirin (183-203 hijira), ya yi zamani ɗaya da halifancin Haruna Abbasi, Muhammad Amin Abbasi da Ma'amun Abbasi.[6]

Laƙubba Da Alkunya

Ana yi wa Ali Bin Musa laƙabi da Rida, Sabir, Radiyyu, Wafiyyu da Zakiyyu.[7] Bisa wani hadisi daga littafin I'ilamul Wara, na Fadlu Bin Hassan Bin Fadlu Ɗabarsi, Imam Kazim (A.S) ya na amfani da laƙabin Alimu Ale Muhammad kan Imam Rida (A.S).[8] Haka nan ana kiransa da laƙubba misalin Zaminu Ahu (Mai yi wa Barewa lamuni),[9] Imam Ra'uf,[10] Garibul Guraba,[11] Saminul Hujaj,[12] Saminul A'imma.[13]

Rida shi ne mafi shaharar laƙabinsa.[14] Suyuɗi (Rayuwa: 849-911 hijira) daga malaman Ahlus-Sunna yana cewa sarki Ma'amun ne ya yi masa shi wannan laƙabi;[15] Amma bisa hadisin da Shaik Saduƙ, babban malamin hadisi na Shi'a a ƙarni na huɗu hijira, ya naƙalto, Imam Jawad (A.S) ya karya ta wannan magana, ya tabbatar da cewa mahaifinsa ya samu wannan laƙabi sakamakon ya yarda da allantakar Allah a sararin samaniya da annabtar Annabi da imamancin Imamai a doran ƙasa. Cikin wannan hadisi an tambayi Imam Jawad cewa ai suma sauran Imaman haka suke kasance, to me ya sa cikinsu babanka kaɗai ne ake yi wa laƙabi da "Rida"? Sai ya ba su amsa: saboda masoya da maƙiyansa sun yarda da shi wanda babu wani cikin Imamai da ya samu haka.[16]

Ana masa alkunya da Abul Hassan.[17] bisa hadisin da Shaik Saduƙ ya naƙalto, Imam Kazim (A.S) ya yi masa wannan alkunya wadda ta kasance alkunyarSa shi ma.[18] Domin banbance shi da Imam Kazim, ana kiran Imam Rida da Abul Hassan Sani (Abul Hassan na biyu).[19] Imam Rida (A.S) ya na da wasu Alkuyoyin misalin Abu Ali[20] da Abu Muhammad.[20]

Mata Da Ƴaƴa

Ana kiran matar Imam Rida (A.S) Sabika Nubiyya[21] ko Khaizuran[22] kuma ita ce mahaifiyar Imam Jawad (A.S).[23] Cikin litattafan tarihi da hadisi, an yi magana kan wata matar ta sa daban, an ce ta kasance ƴar Ma'amun Abbasi.[24] A rahotan Shaik Saduƙ, kafin Ma'amun ya naɗa Imam Rida (A.S) waliyul ahad, ya aura masa ƴarSa mai suna Ummu Habib.[25]

Shaik Saduƙ, Shaik Mufid, Ibn Shahre Ashub da Ɗabarsi sun rubuta cewa Imam Rida (A.S) bai da wani ɗa sai Imam Jawad (A.S).[26] Tare da haka, a rubutun Sayyid Muhsin Amin marubucin littafin A'ayanush Shi'a, a cikin ba'arin litattafai, an kawo sunan wasu ƴaƴa daban na Imam Rida (A.S).[27]

A garin Ƙazwin akwai wani kabari da sunan Imam Zade Husaini, wanda malam Mustaufa, malamin tarihi a ƙarni na takwas hijira, ya ce ɗan Imam Rida (A.S);[28] Na'am Kiya'i Gilani, masanin nasaba, ya sadar da nasabarSa zuwa ga Jafar Ɗayyar.[29] A ba'arin litattafai an kira shi da ɗan uwan Imam Rida (A.S).[30]

Ƴan uwa Maza Da Mata

Ibrahim, Shahceraƙ, Hamza, Is'haƙ suna cikin ƴan uwa maza na Imam Rida (A.S), Faɗima Ma'asuma da Hakima suna cikin ƴan uwansa mata.[31] cikin ƴan uwansa maza da mata Faɗima Ma'asuma ce ta fi shahara, wace malaman Shi'a suna ba ta babban matsayi, kuma an naƙalto riwayoyi game da ita da matsayin ziyarar ta.[32] An binne ta a birnin Ƙum mai tsarki. Ana kiran wurin da Haramin Faɗima Ma'asuma, mafi ɗaukaka da ƙayatarwar maƙabarta a Iran bayan Haramin Imam Rida.[33]

Nasssin Kan Imamancin Imam Rida (A.S)

A mahangar Shi'a Allah ne yake zaɓar Imami, sannan ɗaya daga cikin hanyoyin saninsa shi ne nassi, ma'ana maganar Annabi (S.A.W) ƙarara ko Imamin da ya gabata kan imamancin Imamin da zai zo bayansa.[34] A cikin litattafan hadisai na Shi'a, akwai hadisai daga Imam Kazim (A.S) da ƙarara ya yi magana kan imamancin Imam Rida (A.S). alal misali a cikin littafin Al-Kafi,[35] Al-Irshad,[36] I'ilamul Wara[37] da Biharul Al-Anwar[38] akwai sashe da aka keɓance kan imamancin Imam Rida wanda aka tattaro riwayoyi kan haka.

Alal misali, Kulaini cikin wata riwaya ya ambaci cewa Dawud Raƙƙi ya tambayi Imam Kazim (A.S) game da Imami bayanSa, sai ya nuna Imam Rida ya ce: Wannan ne Imaminku bayana .[39] Shaik Mufid cikin wani hadisi da ya naƙalto daga Muhammad Bin Is'haƙ: "Na tambayi Imam yanzu ba za ka gaya min daga wuri wane mutum zan karɓi addini na ba? Sai ya ba shi amsa: daga wurin ɗa na Ali (Imam Rida); wata rana babana (Imam Sadiƙ) ya riƙe hannuna ya kai ni kusa da kabarin Annabi (S.A.W) ya ce: ɗa na Allah ya ce zan sanya halifa a kan ƙasa[40] kuma shi Allah ya na yin alƙawari ya cika.[41]

Zamanin Imamancinsa

Farkon imamanci Imam Rida (A.S) ya zo lokaci ɗaya da halifancin Haruna Rashid wanda ya kashe Imam Kazim. A cewar manazarta, Haruna sakamakon tsora ta da saƙon da zai biyo bayan kashe Imam Kazim da ya yi, sai ya ɗagawa Imam Rida ƙafa bai dinga takura masa ba, da wannan ne Imam Rida ya samu ƴanci sosai bai kasance ya na yin taƙiyya ba, a bayyane ya kasance yana kiran mutane zuwa ga imamancinsa.[42] Kulaini a cikin Al-Kafi ya kawo wata riwaya cikin daga Muhammad Bin Sinan ya na cewa Imam Rida (A.S) wannan kira zuwa imamancin ka da kake yi a bayyane ka na jefa kanka cikin hatsarin kisa. Imam ya ba shi amsa: Kamar yadda Annabi ya kasance yana cewa idan har Abu Jahal ya cire silin gashi daga kai na, ka ba da shaida ni ba annabi ba ne, ni ma ina ce maka idan har Haruna ya iya cisge silin gashi daga kai na, ka yi shaida ni ba Imami ba ne.[43]

Ɓullar Waƙifiyya

A cewar Rasul Jafariyan, manazarcin tarihi, bayan shahadar Imam Kazim (A.S), sakamakon wasu dalili misalin taƙiyya, neman dama, sai wasu wakilan Imam Kazim (A.S) da suka kasance suna riƙe da wasu kuɗaɗen Imam, da kuma wasu gurɓatattun riwayoyi, sai saɓanin ya ɓulla tsakanin ƴanshi'a,[44] aka samu ɓullar wata sabuwar ƙungiya cikin Shi'a suna cewa wai Imam Kazim (A.S) bai mutu ba, kuma wai shi ne Mahadi Mau'ud. Wannan ƙungiya sun shahara da sunan Waƙifiyya.[45] Na'am mafi yawan sahabban Imam Kazim sun karɓi imamancin Imam Rida.[46]

Wilayat Ahad Imam Rida (A.S)

Sulallan Wilayat Ahad na Imam Rida (A.S) wadda aka ƙera bisa umarnin sarki Ma'amun, yana da muhimmancin sosai a tarihin siyasa da addini, saman wannan sulalla an rubuta: Na Allah ne. Muhammad Manzon Allah ne. Al-Ma’mun khalifan Allah ne. Wannan daga cikin abin da Amir al-Rida ya umarta, magajin musulmi: Ali ɗan Musa ɗan Ali ɗan Abī Ṭalib, mai shugabanci biyu

Wilayat ahadi Imam Rida (A.S) tana cikin mafi muhimmancin abubuwan da suka faru a daurar siyasa ta rayuwar Imam Rida. [47]Wannan lamari yana cikin ɗaya daga cikin batutuwa da suka tayar da ƙurar bahasi a tarihin Muslunci, sakamakon muhimmancinta a mahangar siyasa da ma aƙida[48] (Rashin dacewar karɓar wilayat ahad da ismar Imami).[49]

Koma yaya ne, da dai umarnin Ma'amun ne Imam Rida ya taso daga Madina zuwa Marwe a Khurasan, hedƙwatar gwamnatin Ma'amun. Kafin naɗa Imam muƙamin wilayat ahad Ma'amun ya yi wa Imam Rida tayin halifanci; sai dai kuma Imam ya tsananta nesanta kansa daga karɓa, daga baya Ma'amun ya nemi Imam ya yarda ya zama mai jiran gadon mulkinSa, kuma ya yi masa barazana idan ya ƙi yarda zai kashe shi. Babu yadda Imam ya iya sai ya karɓa amma ya sanya sharuɗɗa cewa ba zai dinga tsoma baki cikin sabgogi da sha'anin hukuma ba.[50]

Malamam Shi'a suna cewa Ma'amun domin sanya idanu kan dukkanin motsin Imam Rida,[51] Kashe wutar boren Alawiyyawa[52] da samarwa halifancinsa lasisin halasci[53] ne ya baiwa Imam wilayat ahad, a ranar 7 Ramadan shekara ta 201 hijira, Ma'amun ya shirya bikin naɗin Imam muƙamin waliyul ahad ya kuma gayyaci mutane da wakilan hukumarsa su yi wa Imam bai'a.[54] Bayan nan, Ma'amun ya ba da umarni a dinga karanta huɗuba da sunan Imam Rida, da kuma buga sulalla ɗauke da tambarin sunan Imam.[55] Ana cewa Imam Rida (A.S) ya yi amfani da wannan muƙami domin amfanar da Shi'anci, ta yadda ya samu damar yi wa mutane bayanin ilimummukan Ahlul-Baiti (A.S).[56]

Bayanin Hadisin Silsilatuz Zahab

Bisa naƙalin malaman hadisi misalign Shaik Saduƙ da Shaik Ɗusi, a lokacin tafiyar Imam Rida zuwa garin Marwe, lokacin da zai wuce ta garin Naishabur, ya yi bayanin wani hadisi ƙudsi bisa roƙon da malaman garin da suka yi.[57] Wanda ya fi shahara da hadisin silsilatuz zahab (Hadisin salsalar zinare).[58] Akwai tsammanin dalilin shaharar wannan hadisi da wannan suna, ya kasance sakamakon baki ɗayan sanadin hadisin Ma'asumai ne a ciki, ko kuma dai saboda ɗaya daga cikin sarakunan Saman ya rubuta hadisin a ruwan zinare, ya kuma ba da umarni idan ya mutu a binne shi tare da hadisin.[59] Hadisin silsilatuz zahab bisa naƙalin Shaik Saduƙ ya kasance kamar haka:

اللَّه َ عَزَّ وَ جَل‏ّ یقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا
Allah Maɗaukaki yana cewa: “Lā ilāha illallāhu” (Babu abin bauta da gaskiya sai Allah) garkuwa ce da katanga ta gare Ni. Duk wanda ya shiga cikin wannan garkuwa, yana cikin aminci daga azabata. Amma lokacin da abun hawansa ya motsa, Imam Rida (A.S) ya ce: "Amma da sharuɗɗansa, kuma ni ina daga cikin sharuɗɗan"

[60]

Sallar Idul Fiɗri

Labarin sallar idul fiɗri ta Imam Rida (A.S) an kawo shi cikin litattafan hadisi misalin Al-Kafi da Uyunu Akhbarir Rida.[61] Bisa wannan rahoto, bayan naɗin wilayatul ahad na ga Imam Rida, Ma'amun ya nemi Imam ya jagorancin limancin sallar idul fiɗri; sai dai cewa Imam ya tunatar da Ma'amun sharaɗin da ya sa masa na yarda ya karɓi wilayatul ahad, na rashin shiga sha'anin halifanci, sai dai cewa Ma'amun ya ƙi yarda ya dage lallai sai Imam ya je ya yi limancin sallar idi, daga ƙarshe dai sai Imam ya ce masa ni zan je sallar idi amma kamar yadda Manzon Allah da Imam Ali (A.S) suke zuwa sallar idi, sai Ma'amun ya yarda.[62]

Da asubahin ranar idi, Imam Rida (A.S) ya yi wanka ya ɗaura farin rawani a kansa ya fito daga gida tare da rakiyar abokansa ƙafafunsu babu takalmi, sai ya fara kabbara, ya nufi hanyar wurin sallar idi, mutane suka bi bayansa, duk baya tattaki goma sai ya tsaya ya yi kabbara guda uku, sai baki ɗayan gari fa ya ɗauka lamari duk ya shiga lungu da saƙo aka tasirantu da wannan mataki na Imam, mutane suka shiga shauƙi suka fashe da kuka, sai labari ya je kunnen Ma'amun. Fadlu Bin Sahal wazirin Ma'amun, ya ce masa, idan Rida cikin wannan hali ya isa filin sallar idi, mutanen gari za su koma wurinsa a yaƙe ka a maka bore, maslaha shi ne ka aika masa ya koma gida. Sai Ma'amun ya aike da wani mutum ya nemi Imam ya dawo gida, sai Imam ya sa takalminsa ya koma gida.[63]

Rasul Jafariyan, manazarcin tarihi, ya bayyana cewa wannan ƙissa ɗaya ce daga cikin dalilin lalacewar alaƙa tsakanin Ma'amun da Imam Rida (A.S). [64]

Tasirin Imam Rida Cikin Yaɗuwar Shi'anci A Iran

Imam Rida (A.S) shi ne kaɗai Imami daga Imaman Shi'a da aka binne a Iran.[65] Rasul Jafariyan ya bayyana cewa zuwan Imam Rida Iran ɗaya ne daga cikin dalilan yaɗuwar Shi'anci a Iran. Ya naƙalto daga Shaik Saduƙ cewa Imam Rida daga tasowa daga Madina zuwa Marwe, duk garin da ya zo wucewa yana tsayuwa, mutane suna zuwa wurinsa suna masa tambaya ya na ba su amsa kan asasin hadisai wanda marawaitan sanadinsu Imaman da suka gabace shi ne har zuwa kan Imam Ali (A.S) da Annabi (S.A.W), wannan silsilar sanadin da take komawa ga Imamai dalili ta zama na faɗaɗuwa da yaɗuwar tunanin Shi'anci.[66]

A cewarSa, samuwar Imam a Khurasan ya zama sababin da ya sanya mutane suka san ko wane ne shi a matsayin Imamin ƴanshi'a, da wannan ne alaƙa da Shi'anci ta dinga ƙaruwa a ko wace rana, malamin yana ganin matsayin Imam a fagen ilimi da kasancewarsa jikan Imam Ali, su ne muhimman dalilan faɗaɗuwar mazhabar Shi'a a Iran.[67]

Har ila yau, munazarori da Imam da ya shiga wanda Ma'amun ya shirya tare da masu adawa da Imam a fagagen imamanci, annabta, sun tabbatar wa mutane irin yadda ya yi wa masu adawa da shi fintinkau a ilimi. ɗaya daga cikin shaidu a wannan fage shi ne hadisin da Shaik Saduƙ, bisa wannan hadisi, Ma'amun ya ba da labari cewa Imam Rida zai shirya wata tattaunawa game da aƙidu, hakan ya jawo hankulan mutane zuwa gare shi, Ma'amun ya ba da umarni a kori mutane daga wurin wannan tattaunawa.[68]

A garuruwa da yankuna daban-daban na Iran, akwai gine-gine misalin masallatai da ƙadamga (Sawun takun ƙafa), da aka sanya musu sunan Imam Rida, wanda wuri da ya tsaya a kan hanyarSa daga Madina zuwa Marwe, Rasul Jafariyan ya bayyana cewa suna daga cikin alamomi da shaida kan irin tasirin da zuwan Imam Rida (A.S) ya yi cikin yaɗuwar Shi'anci a Iran.[69] Daga cikin waɗannan gine-gine akwai wani masallaci a garin Ahwaz da sunan Imam Rida, sawun tattaki da ake danganta masa a garuruwan daban-daban misalin Shushtar, Dezful, Yazdi, Damagan da Naishabur da kuma Hammam Rida (Gidan wanka) a dai Naishabur ɗin.[70] Malamin ya rubuta cewa duk da cewa ta iya yi wuwa wasu daga cikin waɗannan wurare ya zama danganta su da Imam Rida (A.S) bai inganta ba, amma duk da haka yana nuna alaƙar mutanen Iran da Shi'anci.[71]

Yadda Ya Yi Shahada

Akwai mabambantan rahotanni game da yanayin shahada Imam Rida. Sayyid Jafar Murtada Amili (Rasuwa: 1441 hijira) manazarcin tarihi, ya rubuta cewa baki ɗayan malaman Shi'a in banda wasu tsiraru duka sun yi ittifaƙi ya yi shahada sakamakon umarnin Ma'amun na shayar da shi guba. Har ila yau, da yawa-yawan malaman tarihi na Ahlus-Sunna sun yi imani akwai tsammanin cewa Imam Rida (A.S) bai rasu ta hanyar mutuwa ta ɗabi'a da aka saba gani ba.[72]

Bisa littafin Tarikh Yaƙubi (Talifi: ƙarni na 3 hijira), ya rubuta cewa, Ma'amun ya fito daga garin Marwe yana niyyar tafiya Bagdad ya kasance tare da Imam Rida (A.S) wanda shi ne waliyul ahad na sa.[73] lokacin da suka isa garin Ɗus, sai Imam Rida ya kamu da rashin lafiya, bayan kwanaki uku ya rasu a wani gari da ake kira da suna Nuƙan, shi kuma ɗin dai yake rubuta cewa an ce Ali Bin Hisham babban mai kula da tsaro na Ma'amun, shi ne ya baiwa Imam Rida Ruman mai guba ya ci.[74] Ɗabari, marubucin tarihi Ahlus-Sunna shi ma a littafin tarihi (Talifi: 303 hijira) ya kawo rahoto cewa Imam Rida yana halin cin Ruman kwatsam sai ya faɗi ya mutu.[75]

Shaik Mufid, mutakallim kuma malamin fiƙihu na Shi'a, a cikin littafin Tas'hihul Itiƙad, ya yi kwakwanto kan kashe Imam Rida, amma daga ƙarshe ya bayyana cewa tsammani kashe shi magana ce mai ƙarfi sosai;[76] amma a littafin Al-Irshad, ya naƙalto wata riwaya wace take nuna cewa Ma'amun ya ba da umarnin shayar da Imam ruwan Ruman mai guba.[77] Shaik Saduƙ baki ɗayan riwayoyin da ya naƙalto kan asasinsu Ma'amun ne ta hanayr inibi[78] ko Ruman[79] ko kuma duka biyun[80] da aka cusa musu guba. Domin tabbatar da shahadar Imam ya dogara da riwayar مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتولٌ شَهِیدٌ، (Babu wani mutum daga cikin mu face wanda aa kashe shahidi) wace take nuni[81] kan shahadar baki ɗayan Imamai.[82]

Haramin Imam Rida (A.S)

Iran, Mashad, Haramin Imam Rida (A.S)

Bayan shahadar Imam Rida (A.S) Ma'amun ya binne shi a wani lambu ko Darul Imara na Humaidu Bin Ƙahɗaba Ɗa'i, daga kwamandojin Abbasiyawa, kusa da ƙauyen Sanabad, kafin nan Haruna Abbasi halifan Abbasiywa, baban Ma'amun shi ma anan aka binne shi da wannan ne wurin ya shahara da sunan Buƙ'a Haruniyya (Bigiren Haruna).[83] Imam Rida shi ne kaɗai Imami da aka binne a Iran.[84]

An rubuta cewa a tsawon ƙarnoni, kabarin Imam Rida ya kasance abin ƙaunar musulmai da suke yankunan Khurasan kuma ƙari kan ƴanshi'a Ahlus-Sunna ma suna zuwa ziyara wannan wuri.[85]

Haramin Imam Rida, da sannu-sannu ya koma ɗaya daga cikin manyan wuraren ziyarar na Duniyar Muslunci musamman a wurin ƴanshi'a. Ziyarar Imam Rida tana daga cikin muhimman aƙidu a rayuwar mutane, wurin da aka binne shi ya shahara da sunan Mashad Rida kuma a wannan zamani ana kiransa da garin Mashad. Ana cewa dalilin da ya sa mutanen masu yawan suke zuwa ziyara, garin Mashad shi ne na biyu cikin garuruwan ziyara a duniya..[86]

Sahabbai

Shaik Ɗusi a cikin littafin Rijal na shi, ya kawo sunayen kusan mutane 320 daga sahabban Imam Rida (A.S).[87] a wasu litattafan, an ambaci wani adadi daban.[88] Muhammad Mahadi Najaf, a littafin Al-jami'u Li Ruwati As'habil Imam Rida, ya tattaro sunayen mutane 831 a matsayin marawaita da sahabban Imam Rida (A.S) daga litatttafai daban-daban na Shi'a.[89] ba'arinsu sun kasance kamar haka:

Muhammad Bin Umar Kasshi, daga malaman Rijal na Shi'a a ƙarni na huɗu hijira, ya bayyana mutane shida daga sahabban Imam Rida (A.S) cikin jerin As'habul Ijma, wanda su ne kamar haka:Yunus Bin Abdur-Rahman, Safwan Bin Yahaya, Ibn Abi Umairi, Abdullahi Bin Mugira, Hassan Bin Mahbub da Ahmad Bin Abi Nasar Bazanɗi.[91]

Litattafai Da Aka Jinginawa Imam Rida (A.S)

Risala Zahabiyya ko kuma Tibbur Rida daga rubutun da aka dangantawa Imam Rida (A.S)

Ƙari kan hadisai da aka naƙalto daga Imam Rida (A.S) akwai rubutattun litattafai da aka jingina masa su, na'am malaman Shi'a sun yi kokwanto game da ingancin jingina aksarin litattafan zuwa gare shi:

  1. .Ɗibbur Rida ko Risala Zahabiyya: Littafi ne a fagen likitanci, ana cewa wannan littafi ya shahara a tsakankanin malaman Shi'a, sun yarda da littafin.[92]
  2. .Sahifatur Rida: Littafi ne na fiƙihu. Aksarin malaman Shi'a ba su yarda da jingina littafin zuwa ga Imam Rida (A.S) ba.[93]
  3. . Al-Fiƙihur Ridawi: A cewar Sayyid Muhammad Jawad Fadlullahi, aksarin malaman shi'a ba su karɓi danganta wannan littafi ga Imam Rida (A.S) ba. Na'am cikin waɗannan gayya akwai misalin Muhammad Baƙir Majlisi, Muhammad Taƙiyyu Majlisi, Bahrul Ulum,Yusuf Bahrani wanda aka fi sani da Sahibul hada'iƙ da Muhaddis Nuri sun yarda Imam Rida ne ya rubuta wannan littafi.[94]
  • Mahzul Islam Wash Shara'i'ud dini: Shaik Saduƙ ne ya naƙalto wannan littafi daga Fadlu Bin Shazan; sai dai cewa sakamakon rashin kasancewar marawaitan amintattun marawaita da kuma samuwar wasu abubuwa da suka saɓawa abun da aka sallama a fiƙihu cikin littafin, malamai sun ce babu tabbacin wannan littafi daga Imam Rida ya fito.[95]

Munazarori

A cewar Rasul Jafariyan, a zamanin Imam Rida (A.S) tattaunawa dangane da aƙidu ya yaɗu da faɗaɗuwa sosan gaske tsakanin makarantun tunani daban-daban akwai saɓani mai yawan gaske. Halifofin Abbasiyawa musamman Ma'amun sun shiga wannan bahasosi na aƙidu, da haka ne ma zaka samu da yawa-yawan riwayoyin da aka naƙalto daga Imam Rida (A.S) sun kasance a fagagen aƙida, da suka zo cikin salon tambayoyi da amsa ko kuma munazarori. Bahasosi da suke da alaƙa da imamanci, Tauhidi, siffofin Allah da tilashi da zaɓi suna cikin jumlar su.[96]

Munazarar Imam Rida (A.S) tare da mabiyan makarantu daban-daban a gaban Ma'amun Abbasi; Zanen Allon "Alimu Ale Muhammad" aikin Hassan Ruhul Amin, shekarar 2024 miladiyya.

Bayan zuwan Imam Rida (A.S) garin Marwe, Ma'amun ya dinga shirya zama daban-daban na bahasin ilimi tare da hallarar malamai daban-daban, Ma'amun ya buƙaci Imam ya shiga wannan zama,[97] Imam Rida (A.S) ya yi munazarori tare da malaman addinai da mazhabobi daban-daban, an naƙalto nassin waɗannan munazarori cikin litattafan hadisi na Shi'a misalin Al-Kafi na Kulaini, Tauhid da Uyunul Akhbarir Rida na Shaik Saduƙ da Al-Ihtijaj na Ahmad Bin Ali Ɗabarsi. Ba'arin waɗannan munazarori sun kasance kamar haka:

An naƙalto daga Shaik Saduƙ cewa manufar Ma'amun kan shirya wannan zaman munazara yana son kunyata Imam Rida (A.S) da raunana matsayinsa a ilimi da idon al'umma; sai dai kuma duk waɗanda suka yi munazara da Imam a ƙarshe sun tabbatar da matsayinsa na ilimi sun karɓi hujjoji da dalilansa.[105]

Matsayin Imam Rida (A.S) A Gurin Ahlus-Sunna

Ahlus-Sunna na yankin Turkemenistan a lokacin da suka kai ziyara gidan Imam Rida a Marwe

Ibn Hajar Asƙalani (Rayuwa: 773-852 hijira), malamin hadisi kuma marubucin tarihi a wurin Ahlus-Sunna, ya yabi nasaba, ilimi da falalar Imam Rida (A.S)[106] A cewarSa dai-dai lokacin da Imam bai wuce ɗan shekara ashirin da ɗoriya ba, ya kasance yana fatawa a masallacin annabi.[107] Yafi'i daga malaman Ahlus-Sunna na ƙarni na takwas hijira, shi ma ya kirayi Imam Rida (A.S) da laƙubba na girmamawa misalin "Jalil" ma'ana babban mutum kuma daga imaman Shi'a Isna Ashariyya, wanda Ma'amun a tsakankanin dangin Bani Hashim bai ga wani wanda ya fi shi daraja da dacewa da halifanci ba, ya kuma yi masa bai'a.[108]

A cewar Rasul Jafariyan, Hakim Naishaburi, malamin hadisi da fiƙihu a mazhabar shafi'iyya a ƙarni na huɗu hijira, ya rubuta littafi mai suna "Mafakhirur Rida" game da Imam Rida" sai dai cewa littafin babu shi ya ɓata ɓat in banda wani sashensa da ya zo a littafin As-Saƙib Fil Manaƙib na Ibn Hamza Ɗusi.[109] Ya bayyana wasu adadin malaman Ahlus-Sunna zuwa ƙarni na shida da suka je ziyara kabarin Imam Rida (A.S), daga ciki akwai Abubakar Muhammad Bin Khuzaima, sanannen malamin hadisi a ƙarni na uku da huɗu hijira, Abu Ali Saƙafi, daga malaman Naishabur, Abu Hatim Muhammad Bin Hibban Basti (Rasuwa: 354 hijira), malamin hadisi kuma masanin ilimin Rijal, Hakim Naishaburi (Rayuwa: 321-405 hijira), malamin hadisi da ake kira da suna Abul Fadli Baihaƙi (Rayuwa: 385-470 hijira) sanannen malamin tarihi ba'iraniye da kuma Imam Muhammad Gazali malami sufi sananne a ƙarni na biyar.[110]

Akwai rahotanni daga malaman Ahlus-Sunna cikin fagen ziyarar Imam Rida. Misali Ibn Hibban, malaman hadisi na Ahlus-Sunna a ƙarni na uku da huɗu hijira, yana cewa lokuta da dama na kasance ina zuwa ziyara kabarin Ali Bin Musa da yake Mashad matsalolin suna warware idan na yi tawassuli da shi.[111] Ibn Hajar Asƙalani shi ma ya ba da rahoto cewa Abubakar Muhammad Bin Khuzaima, malamin fiƙihi da tasfiri kuma masanin hadisi a wurin Ahlus-Sunna a ƙarni na uku da huɗu hijira, Abu Ali Saƙafi, daga malaman Naishabur, tare da sauran Ahlus-Sunna sun ziyarci Imam Rida (A.S). marawaicin hikayar ya gayawa Ibn Hajar Asƙalani: Abubakar Bin Khuzaima ya kasance yana tsananin girmama wannan wuri da nuna ƙanƙan da kai da zuhudu lamarin da ya ɗimauta mu matuƙa.[112]

Ayyukan Fasaha Da Al'ada

Akwai ayyukan fasaha daban-daban cikin zirin waƙa da fina-finai da zane-zane game da Imam Rida (A.S).

Wani sashe daga waƙar Mahadi Ikhwan Salis, game da Imam Rida (A.S):' Ya Ali Musa Rida, tsarkakakken mutum daga Yasrib, wanda ke kwance a Tus, Ni, ina ganin ka a farke. Ka fi rana mai haske da ƙarfi rayuwa da haske. Ina ganin ka cike da ƙyalli, ɗaukaka da ƙwazo na rayuwa. Ko da yake mutane suna tunanin ka dade cikin barci, kamar ɗigon ruwa da ya nutse cikin ƙasa, Sun ce ka tafi cikin zurfin barci. Amma kai, kamar ruwan sama mai tsarki daga aljanna, kai ruhu ne, hasken ruwa ne, Ni, ina ganin ka a farke, gajimare mai tsarki da cike da rahama

[113]

Ayyukan Adabi

An ƙiƙiri waƙoƙi daban-daban game da Imam Rida (A.S).[114] A cewar marubutan littafin Madayihe Rezawi Dar Shi'iri Farsi, a zahiri dai Sanayi Gaznawi daga cikin mawaƙan ƙarni na biyar hijira, shi ne farkon mawaƙi da ya rera waƙa cikin yabon Imam Rida (A.S) idan ma dai gabaninsa wani ya yi waƙa a wannan fage, to ko dai babu ita ta ɓata ɓat ko kuma ba a same ta har zuwa yau.[115] ƙasidar da za ta zo a ƙasa daga gare shi take:

دین را حرمی است در خراسان
دشوار تو را به محشر آسان
از معجزه‌های شرع احمد؟!
از حجت‌های دین یزدان
همواره رهش مسیر حاجت
پیوسته درش مشیر غفران
هم فر فرشته کرده جلوه
هم روح وصی درو به جولان
از رفعت او حریم، مشهد
از هیبت او شریف، بنیان
از دور شده قرار زیرا
نزدیک بمانده دیده حیران
از حرمت زائران راهش
فردوس فدای هر بیابان
قرآن نه درو و او اولوالامر
دعوی نه و با بزرگ برهان

Tarjama: Shin kai kawo da fafutika cikin yabonka za su tafi a banza kenan?! lallai yabo cikin lamarin Allah ba ya tashi a banza. Kai ne wanda ka yi kyautar zobe kana ruku'u rayuwarmu fansarka ya kai mafi alherin wanda ya yi ruku'u. Sai Allah ya saukar da mafi alherin wilaya cikinka sai ya tabbatar da ita cikin dokokin addini.[116]


A ra'ayinsu, har zuwa zamanin Taimuriyawa da Safawiyya, akwai ƙarancin waƙoƙi game da Imam Rida (A.S); na'am a zamanin Safawiyyawa an samu ƙaruwar waƙe-waƙe.[117] A cikin littafin Madayihu Rezawi a waƙoƙin Farsi, akwai ƙasidu na mawaƙa guda 72 Farisawa[118] cikin yabon Imam Rida (A.S) daga Sanayi Gaznawi zuwa zamanin da muke ciki aka tattaro su.[119] "Ƙiɗ'e' Az Baheshti" na Habibullahi Caciyan [120] da "Ba Ale Muhammad Harke Dar Uftad War Uftad" na Nasim Shimal, malamin addini kuma mawaƙi a zamanin Mashruɗiyya, suna daga jumlar waƙoƙi da aka rerawa Imami na takwas.[121] Waƙar "Ƙid'e'i Az Bahesti" ta kasance kamar haka:[122]

آمدم ای شاه پناهم بده
خط امانی ز گناهم بده
ای حرمت ملجأ درماندگان
دور مران از در و راهم بده
ای گل بی‌خار گلستان عشق
قرب مکانی چو گیاهم بده
لایق وصل تو که من نیستم
اِذن به یک لحظه نگاهم بده
ای که حَریمت به‌مَثَل، کهرباست
شوق و سبک‌خیزی کاهم بده
تا که ز عشق تو گدازم چو شمع
گرمی جان‌سوز به آهم بده
لشکر شیطان به کمین من است
بی‌کسم ای شاه، پناهم بده
از صف مژگان نگهی کن به من
با نظری یار و سپاهم بده
در شب اول که به قبرم نهند
نور بدان شام سیاهم بده
آنچه صلاح است برای «حسان»
از تو اگر هم که نخواهم بده

Tarjama: Na zo gare ka, ya sarki, ka ba ni mafaka Ka rubuta min izinin gafara daga zunubai na. Ya mai tsarki, mafaka ga masu rauni, Kada ka kore ni daga ƙofar ka, ka ba ni hanya. Ya furanni marasa ƙaya na lambun ƙauna, Ka ba ni kusanci kamar ganye a ƙasa. Ni ba na cancantar haɗuwa da kai, Ka ba ni izinin kallon ka na ɗan lokaci. Haramin ka tamkar maganaɗisu ne, Ka ba ni ƙwazo da sha’awar tashi zuwa gare ka. Don in ƙone da ƙaunar ka kamar kyandir, Ka ba wa hucin numfashina zafi mai ƙuna. Sojojin shaiɗan sun yi min kwanton-ɓauna, Ni kaɗai nake, ya sarki, ka ba ni mafaka. Ka kalle ni daga layin gashin idanuwanka, Da kallon ka, ka ba ni aboki da kariya. A daren farko da za a sanya ni cikin kabari, Ka ba wa wannan daren duhu haske. Abin da ya fi alheri ga “Hassan,” Ko da ban roƙa ba, ka ba ni daga gare ka..


Har ila yau an rubuta dogwayen ƙirƙirarrun labarurruka game da Imam Rida (A.S) daga Jumarsu akwai: Beh Bolandi An Rida (Da tsayin wancan riga), rubutawa Sayyid Ali Shuja'i; Aƙyanus Mashraƙ (Tekun Gabas), rubutawa Majid Furwali Kalashtari da kuma Raze An Buye Shegefti (Sirrin da yake tattare wancan ƙamshi mai ban mamaki), rubutawa Fariba Kolhar[123]

Ayyukan Sinima Da Talabijin

Ba'arin ayyukan sinima da talabijin na documentary (Fim ɗin hujja ko fim ɗin gaskiya) da suka tattaru kan batun Imam Rida (A.S) sun kasance kamar haka:[124]

  • Fim ɗin hujja na Ya Zaminu Ahu (Ya mai lamuni ga Barewa), ƙarƙashin jagorancin Farwiz Kiniyawi wanda aka shirya shi a shekarar 2007m, Kimiyawi a wannan fim ya yi ƙoƙari nuna irin shauƙi da halin da mutum yake tsintar kansa yayin ziyara a Haramin Imam Rida (A.S).[125] Majid Majidi, Darakta a sinima, ya bayyana wannan fim a matsayin ɗaya daga cikin shahararrun fina-finan gaskiya (Documentary) wanda aka shirya shi kan Imami na takwas (A.S)[126]
  • Shirin talabijin mai dogon zango da ake kira da Wilayate Ishƙi (Wilayar soyayya) bisa jagorancin Mahadi Fakhim Zade, na biyu cikin mafi muhimmancin shiri mai dogon zango game da alaƙa tare da Imam Rida (A.S). Wannan fim da aka shirya shi a shekarar 1887m, fim da ya ƙunshi tarihin imamancin Imam Rida (A.S) tun daga Madina zuwa Marwe da shahadarsa.[127]
  • Fim ɗin gaskiya mai suna Rizaye Rezwan (Yardar Allah) na Majid Majidi, wanda aka shirya a shekarar 2005m, fim ne da yake rawaito shauƙin hadiman Haramin Imam Rida (A.S) kan hidimar da suke yi wa masu zuwa ziyara Haramin.[128]
  • Fim ɗin sinima mai suna Har Shab Tanhayi (Ko wane dare kana kai kaɗai) wanda Rasul Sadra Amili ya shirya a shekarar 2007m, tare da wata ƙissa da ta faru a Haramin Imam Rida (A.S), yana daga cikin farkon ayyukan sinima da aka ɗauki hoto a cikin Haramin Imam Rida (A.S), wannan fim riwaya ce kan wani canji mai amfani da ya faru cikin zuciya wata mata tsohuwa da take cikin halin baƙin ciki da damuwa bayan zuwa ziyara.[129]
  • Fim ɗin sinima mai suna Shab (Dare), ƙarƙashin jagorancin Rasul Sadra Amili wanda aka shirya a shekarar 2007m, fim ne da yake rawaito shauƙin wani wanda ake tuhuma da hannayensa biyu suka kasance ɗaure da sarƙa, game da ziyarar da yaje Haramin Imam Rida (A.S)..[130]
  • Shirin talabijin mai suna Biya Az Guzashe Harfi Bezanim (Zo mu tattauna kan zamanin da ya wuce)
  • Fim ɗin sinima main suna Ruze Hashtom (Rana ta takwas), shiryawa Mahadi Karamfur a shekarar 2009m, yana daga cikin ayyukan nunau da kwaikwayo wanda tashoshin talabijin daban-daban na Iran suka haska shi.[131]
  • Fim ɗin sinima mai suna Ziyarat (Ziyara), darakta Sadiƙ Karimyar, wanda aka shirya a shekarar 2009m, wata riwaya ce game da rayuwar mutane da suka tsinci kansu cikin ibtila'i, amma bayan zuwa ziyara Haramin Imam Rida (A.S) matsalolinsu na tattalin arziƙi suka warware.[132]
  • Shirin talabijin mai suna Biya Az Guzeshte Harfi Bezanim (Zo mu yi magana kan baya), darakta Hamid Ni'imatullahi, yana rawaito ziyarar Imam Rida (A.S) a mahangar wasu tsoffin mata guda uku.[133]
  • Fim ɗin sinima mai suna Beduni ƙarar ƙalbe (Ba tare da samun nutsuwar zuciya ba),darakta Behruz Shu'aibi, fim ne game da ziyara ba tare da sharar fage ba, game da asalin mutumin cikin labarin da ya faru gare shi da ɗansa da suka jarrabtu da ciwon Autism (Matsala ce ta ƙwaƙwalwa), wace bayan zuwa ziyara aka samu gagarumin ci gaba.[134]

Allon Zanen Zaminu Ahu

Allon Zanen Zaminu Ahu, aikin Ustad Farshaciyan, kwafi na biyu

Allon zaminu ahu (Allon mai lamuni da Barewa), aikin Mahmud Farshiciyan, wata ƙissa ce game da lamunin da Imam Rida (A.S) ya yi wa wata Barewa, wanda masana fasaha suka yi zanen surar ta. Bisa rahotannin ba'arin kamfanonin labarai, wannan allo an samar da shi kwafi guda biyu, kwafi na farko a shekarar 1979m, ɗayan kuma a shekarar 2010m, wanda aka yi kyautar sa ga Haramin Imam Rida (A.S).[135]

Babban Taron Duniya Na Imam Rida (A.S)

Babban taron duniya na Imam Rida (A.S) wasu adadin manya-manyan tarurrukan haɗin gwiwa ne da ake shirya a shekarar 1984m, game da Imam Rida (A.S).[136] taro na farko ya kasance a shekarar 1984m,[137] An bayyana cewa manufar shirya wannan taro, shi ne fara wani motsi na ilimi, al'ada da bincike cikin fagen sani da sanar da mutane su wane ne A'imma musamman Imam Rida (A.S).[138]

Bikin Gasa Na Duniya Game da Imam Rida (A.S)

Bisa rahotan gidauniyar duniya ta al'ada da fasaha Imam Rida, a ko wace shekara tare da fara bikin raya goman karama daga ma'aikatar raya al'adu da jagorancin Muslunci ta Iran, wannan gidauniya tana a jihohi daban-daban na Iran da wajen ta suna shirya bikin gasar na duniya na Imam Rida (A.S), wannan biki yana kasancewa ne cikin salo da tsari na ilimi, bincike, al'ada da fasaha tare da aikewa da ayyuka da aka yi a cikin wannan fage, bayan nan sai a bayyana mutanen da suka yi nasara a wannan biki..[139]

Shirye-shiryen duniya na wannan biki da ake gudanarwa a duniya ƙarƙashin jagorancin ma'aikatar ala'adu tare da hulɗa ta Muslunci, tare da haɗin gwiwa da cibiyoyin al'adu da suke alaƙa da ƙasashen waje musamman ma Majma Jahani Ahlul Baiti, Jami'atul Al-Mustafa Al'Alamiyya da cibiyar makarantun ƙasashen waje[140]

Nazarin Litattafai

An rubuta litattafai masu yawa game da Imam Rida (A.S) cikin harsuna daban-daban misalin Farsi, Larabci da Ingilishi, wanɗada cikin litattafan nazarin littafi, an tattara waɗannan litattafai cikin misalin littafin Kitabe Name Imam Rida (A.S), na Ali Akbar Ilahi Khurasani, Kitabe Shinasi Imam Rida (A.S) na Salman Habibi, da Guzide Kitabe Shinasi Imam Rida (A.S), rubutun Hadi Rabbani.

Cikin littafin Kitabeshinasi Imam Rida (A.S) an kawo sunaye fiye da litattafai dubu cikin fasali goma sha shida. A fasali na sha huɗu, an kawo sunayen litattafan da aka tarjama su zuwa harsunan ƙasashen waje misalin Urdu, Turkanci, Ingilishi, Faransanci da Tailan.[141] Ba'ari litattafai masu cin gashin kansu da aka rubuta game da Imam Rida (A.S) su ne kamar haka:

  • Musnadul Imam Rida Abi Al-Hassan Aliyyu Bin Musa Alaihis Salam: cikin wannan littafi an tattaro duk abin ya shafi Imam Rida (A.S) da aka rawaito shi cikin litattafai daban-daban, daga malaman hadisi da sahabban Imamai, Azizullahi Uɗaridi ne ya yi wannan aiki, ba'arin abin da yake cikin wannan littadi sun kasance kamar haka: Laƙubban Imam Rida, Imamancinsa, rayuwarSa ta ilimi, falaloli da kyawawan halaye, tafiyar Imam Rida (A.S) daga Madina zuwa Marwe Khurasan, falalar ziyararsa, sunayen ƴaƴansa da ƴan uwansa da danginsa da sahabbansa, da wata karama da ta faru a makwancinsa;[142]
  • Al-Hayatus Siyasiyya Lil Imam Rida (A.S) rubutawa Sayyid Jafar Murtada Amili: wannan littafi an tarjama shi zuwa Farsi da sunan "Zindadi Siyasi Hashtomin Imam" ta hannun Sayyid Khalil Khaliliyan;
  • Al-Imam Rida Alaihis Salam Tarikh Wa Dirasa, na Sayyid Muhammad Jawad Fadlullahi: Muhammad Sadiƙ Arif ya tarjama wannan littafi zuwa Farsi da sunan "Tahlili Az Zindigani Imam Rida (A.S)"
  • Hayatul Imam Aliyyi Bin Musa Arrida (A.S) Dirasatun Wa Tahlilun, na Baƙir Sharif Ƙarashi: An tarjama wannan littafi zuwa harshen Farsi da sunan "Fajuheshi Daƙiƙ Dar Zindigani Imam Ali Bin Musa Arrida (A.S)" ta hannun Sayyid Muhammad Salihi, hakazalika Jasim Rashid ya tarjama shi zuwa harshen Ingilishi.
  • Al-Imam Arrida (A.S) Inda Ahlus-Suna: rubutun Muhammad Muhsin ɗabsi, an tarjama zuwa harsuna biyu Ingilishi da Urdu.
  • Hekmatnameh Rezawi, cikin mujalladi huɗu, rubutun Muhammad Muhammadi Rai Shahri, tare da taimakon wasu adadi daga manazarta;
  • Farazhaye Az Zindagi Imam Rida (A.S), na Muhammad Rida Hakimi, an tarjama shi zuwa harsunan Ingilishi, Rashanci, Turkanci da Malayo;[143]
  • Sahife Rezawiyye Jami'a, rubutun Sayyid Muhammad Baƙir Abɗahi da aka tarjama zuwa harsunan Ingilishi, Urdu da Turkanci;[144]
  • Sire Ilmi Wa Amali Imam Rida (A.S) Abbas Ali Zari'i Sabzawari;
  • Daneshnameh Imam Rida (A.S), wanda tare da taimakon hukumar Jami'atul Almustafa Al-Alamiyya da hukumar al'amu da jagorancin addini da kuma gidauniyar ƙasa da ƙasa ta al'adu da fasaha Imam Rida (A.S), zuwa yanzu an samar da mujalladi guda biyu..[145]

Bayanin kula

  1. Amili, Al-Hayat As-Siyasiyya Lil Imam Rida, 1403H, shafi. 139.
  2. Saduq, Ayoun Akhbar al-Rida (AS), 1378 AH, vol. 1, shafi 14, 16. Tabarsi, I'ilam al-Wara, juzu'i. 2, shafi. 40.
  3. Amin, Ayan al-Shi'a, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 12-13.
  4. Amin, Ayan al-Shi'a, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi. 12.
  5. Amili, Al-Hayat As-Siyasiyya Lil Imam Rida, 1403H, shafi na 139-140.
  6. Tabarsi, I'ilam Al-Wara, 1417 AH, juzu'i. 2, shafi na 41-42.
  7. Amin, Ayan al-Shi'a, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi. 13.
  8. Tabarsi, I'ilam Al-Wara, 1417 AH, juzu'i. 2, shafi na 64-65.
  9. Dubi Mir Aghaei, "Zamim Ahu Wa Tajalli An Dar Shi'iri Farsi," shafi na 11-13
  10. Majlisi, Bihar al-Anwar, 1403 AH, juzu'i. 99, shafi. 55.
  11. Naji Idris «لماذا اشتهر الامام الرضا(ع) بغریب الغرباء», Baratha News Agency website.
  12. Amini, Al-Ghadir, 1416 AH, juzu'i. 4, shafi. 100.
  13. Dehkhoda, Lugatnmeh Dehkhoda, karkashin kalmar "Saminul A'imma".
  14. Amin, Ayan al-Shi'a, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi. 13.
  15. Suyuti, Tarikh al-Khulafa, 1417 AH, shafi. 363.
  16. Sadouq, Ayoun Akhbar al-Reza, 1378 AH, juzu'i. 1,shafi 13.
  17. Majlisi, Bihar al-Anwar, 1403 AH, juzu'i. 49, shafi. 3.
  18. Sadouq, Uyoun Akhbar al-Reza, 1378 AH, vol. 1, shafi na 21.
  19. Qurashi, Hayatul Imam Reza, 2001, juzu'i. 1, p. 25.
  20. Ibn Shahrashob, Manaqib, 1379 AH, juzu'i. 4, shafi. 366.
  21. Tabari, Dalail al-Imamah, 1413 AH, shafi. 359.
  22. Al-Kulaini, Al-Kafi, 1407H, juzu'i. 1, shafi. 492.
  23. Kulayni, Al-kafi, 1407 AH, juzu'i. 1, shafi. 492; Mufid, Al-Irshad, 1413 AH, juzu'i. 2, shafi. 273.
  24. Suyuti, Tarikh Al-khulafa, 1417H, shafi. 363; Ibn Shahrashub, Manaqib, 1379 AH, juzu'i. 4, shafi. 367; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, vol. 2, shafi. 147.
  25. Sadouq, Uyoun Akhbar al-Reza, 1378 AH, vol. 2, shafi. 147.
  26. Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, vol. 2, shafi. 250; Sheikh Mufid, al-Irshad, 1413 AH, juzu'i. 2, shafi. 271; Ibn Shahr-Ashhub, Manaqib, 1379 AH, juzu'i. 4, shafi. 367; Tabarsi, I'ilam al-Wara, 1417 AH, juzu'i. 2, shafi. 86.
  27. Amin, Ayan al-Shi'a, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi. 13.
  28. Mostofi, Nazha al-Qulub, 2002, shafi. 100.
  29. Kaya Gilani, Siraj al-Ansab, 1409 AH, shafi. 179.
  30. Modarresi Tabatabaei, Barge Az Tarikh Qazwin, 1361, shafi. 12.
  31. Sheikh Mufid, Al-Irshad, 1413H, juzu'i. 2, shafi. 244.
  32. Shushtari, Tawarikh Annabi Wal Al, 1391 Hijiriyya, shafi na. 65.
  33. Sajjadi, "Astane Hazrat Masoumeh", shafi. 358.
  34. Fadhil Miqdad, Irshad al-Talibin, 1405H, shafi na 337.
  35. Al-Kulaini, Al-Kafi, 1407H, juzu'i. 1, shafi na 311-319.
  36. Sheikh Mufid, Al-Irshad, 1413H, juzu'i. 2, shafi na 247-253.
  37. Tabarsi, I'ilam Al-Wara, 1417 AH, juzu'i. 2, shafi na 43-52.
  38. Majlisi, Bihar al-Anwar, 1403 AH, juzu'i. 49, shafi na 11-28.
  39. Al-Kulaini, Al-Kafi, 1407H, juzu'i. 1, shafi. 312.
  40. Suratul Baqarah, aya ta 30.
  41. Sheikh Mufid, Al-Irshad, 1413H, juzu'i. 2, shafi. 249.
  42. Naji«الرضا، امام».
  43. Al-Kulaini, Kafi, 1407 AH, juzu'i. 8, shafi na 257-258.
  44. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi na 427-428.
  45. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi na 429.
  46. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi na 427
  47. Eftekhari, Imam Reza (AS), Ma'amun Wa Mauzu'i Wilayate Ahadi, 2019, shafi. 104; afarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi na 430.
  48. Sayyid Murtaza, Tanziyyah al-Anbiya (AS), 1377, shafi. 179; Tusi, Takhis al-Shafi, 1382, juzu'i. 4, shafi. 206.
  49. Baghestani, “Al-Reza, Imam (Velayat-e-Ahadi)”, shafi na 83.
  50. Mufid, Al-Irshad, 1413 AH, juzu'i. 2, shafi na 259-260; Sheikh Saduq, Amali, 1376 AH, shafi na 69-70.
  51. Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida (AS), 1378 AH, vol. 2, shafi. 170.
  52. Amili, Al-Hayatus Siyasiyya Lil Imam Rida (a.s.), 1403H, shafi. 226.
  53. Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida (AS), 1378 AH, vol. 2, shafi. 170.
  54. Yaqubi, Tarikh Yaqubi, Dar Sader, Vol. 2, shafi. 448.
  55. Yaqubi, Tarikh Yaqubi, Dar Sader, Vol. 2, shafi. 448.
  56. Rafi'i, Zidigani Imam Riza (AS), Cibiyar Nazarin Musulunci, shafi na 198-199.
  57. Saduq, Al-Tawhid, 1398H, shafi. 25; Saduq, Ma’ani al-Akhbar, 1403 AH, shafi. 371; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, vol. Shafi, ku. 135; Tusi, Al-Amali, 1414 AH, shafi. 589.
  58. Amoli, Misbah-Al-Huda, 1380H, juzu'i. 6, shafi. 221.
  59. Amoli, Misbah-Al-Huda, 1380H, juzu'i. 6, shafi. 221.
  60. Saduq, Ma'ani al-Akhbar, 1403 AH, shafi. 371; Saduq, Ayoun al-Akhbar al-Rida, 1378 AH, vol. 2, shafi. 135.
  61. Kulayni, Kafi, 1407, juzu'i. 1, shafi na 489-490; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 2, shafi na 150-151.
  62. Kulayni, Kafi, 1407, juzu'i. 1, p. 489; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, vol. 2, shafi. 150.
  63. Kulayni, Kafi, 1407, juzu'i. 1, shafi na 489-490; Saduq, Ayoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 2, shafi na 150-151.
  64. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'a, 2008, shafi. 443.
  65. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'a, 2008, shafi. 494.
  66. Jafarian, Tarikh Tashayyu Dar Iran, 2008, shafi. 219.
  67. Jafarian, Tarikh Tashayyu Dar Iran, 2008, shafi. 219.
  68. Jafarian, Tarikh Tashayyu Dar Iran, 2008, shafi. 219-220
  69. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 1932, shafi. 463.
  70. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 1932, shafi. 463-467
  71. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 1932, shafi. 463.
  72. Amili, Al-Hayatus Siyasiyya Lil Imam Rida, 1403H, shafi. 422.
  73. Yaqubi, Tarikh Yaqubi, Dar Sader, juzu'i. 2, shafi. 451.
  74. Yaqubi, Tarikh Yaqubi, Dar Sader, juzu'i. 2, shafi. 453.
  75. Tabari, Tarikh al-Tabari, 1413 AH, juzu'i. 7, shafi. 610.
  76. Mufid, Tas'hihul Itiqadat Imamiyyah, 1414H, shafi. 132.
  77. Mufid, Al-Irshad, 1413 AH, juzu'i. 2, shafi. 270.
  78. Saduq, Uyoun Akhbar al-Reza, 1378 AH, shafi. 243.
  79. Saduq, Uyoun Akhbar al-Reza, 1378 AH, shafi. 240.
  80. Saduq, Uyoun Akhbar al-Reza, 1378 AH, shafi. 246.
  81. Sadouq, Al-Ithiqadat, 1413 AH, shafi. 99.
  82. Ameli, Sahih Min Sirat al-Nabi al-Azam, 1426 AH, juzu'i. 33, shafi. 182.
  83. Jafarian, Atlas Shi'a , 2008, shafi. 93.
  84. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi. 459.
  85. Jafarian, Tarikh Tashayyi Dar Iran, 2008, shafi. 228.
  86. YaHaqqi، «رضا(ع) امام».
  87. Sheikh Tusi, Rijal Tusi, 1415 AH, shafi na 351-370.
  88. Misali, duba Attardi, Musnad al-Imam al-Rida, 1413 AH, shafi na. 509; Qurashi, Hayat al-Imam Ali ibn Musa al-Rida, 1380 AH, juzu'i. 2, shafi na 86-180.
  89. Najaf, Al-Jami'u, LI Ruwati As'hab Imam Al-Reza, 1407H. shafi. 571.
  90. Duba Tusi, Rijal al-Tusi, 1415 AH, shafi na 351-370.
  91. Kashi, Rijal al-Kasshi, 1409 AH, shafi. 556.
  92. Fazlullah, Tahlili Az Zindigani Imam Rida (A.S), 2003, shafi. 191.
  93. Fazlullah, Tahlili Az Zindigani Imam Rida (A.S), 2003, shafi. 196-197.
  94. Fazlullah, Tahlili Az Zindigani Imam Rida (A.S), 2003, shafi. 187.
  95. Fazlullah, Tahlili Az Zindigani Imam Rida (A.S), 2003, shafi. 197-198.
  96. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi. 450.
  97. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi. 442.
  98. Saduq, Ayoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 1, shafi na 131-133; Saduq, Tauhid, 1398 AH, shafi na 250-252; Kulayni, Al-kafi, 1407 AH, juzu'i. 1, shafi na 78-79; Tabarsi, Al-Ihtajaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 396-397.
  99. Tabarsi, Al-Ihtjaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 401-404; Saduq, Tauhid, 1398 AH, 441-454; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 1, shafi na 179-191.
  100. Kulayni, Al-Kafi, 1407 AH, juzu'i. 1, shafi na 130-131; Saduq, Tauhid, 1398 AH, shafi na 110-111; Tabarsi, Al-Ihtijaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 405-408.
  101. Kulayni, Al-Kafi, 1407 AH, juzu'i. 1, shafi na 130-131; Saduq, Tauhid, 1398 AH, shafi na 110-111; Tabarsi, Al-Ihtijaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 405-408.
  102. Saduq, Tauhid, 1398 AH, shafi na 417-441; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 1, shafi na 154-175; Tabarsi, Al-Ihtjaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 415-425.
  103. Saduq, Tauhid, 1398 AH, shafi na 417-441; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 1, shafi na 154-175; Tabarsi, Al-Ihtjaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 424.
  104. Saduq, Tauhid, 1398 AH, shafi na 417-441; Saduq, Uyoun Akhbar al-Rida, 1378 AH, juzu'i. 1, shafi na 154-175; Tabarsi, Al-Ihtjaj, 1403 AH, juzu'i. 2, shafi na 415-425.
  105. Jafarian, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'e, 2008, shafi. 442.
  106. Duba Asqalani, Tahdhib al-Tahdhib, Dar Sadr, juzu'i. 7, shafi. 389.
  107. Duba Asqalani, Tahdhib al-Tahdhib, Dar Sadr, juzu'i. 7, shafi. 387.
  108. Yafe'i, Mir'a al-Janan, 1417 AH, juzu'i na 2, shafi na 10.
  109. Jafarian, Tarikhu Tashayyu Dar Iran, 2008, shafi. 230.
  110. Duba Jafarian, Jafarian, Tarikhu Tashayyu Dar Iran, 2008, shafi na 228-232.
  111. Ibn Hibban, al-Thuqat, 1402H, juzu’i. 8, shafi. 457.
  112. Asqalani, Tahdhib al-Tahdhib, Dar Sadr, juzu'i. 7, shafi. 388.
  113. «شعر زیبای اخوان ثالث در وصف علی بن موسی الرضا علیه السلام», Kamfanin Dillancin Labarai na Jamhuriyar Musulunci.
  114. Misali, duba Ahmadi Birjandi da Naqvi Zadeh, Madayihu Razavi Dar Shi'ir Farsi, 1998;«شعر درباره امام رضا/ گزیده شعرهای بسیار زیبا در وصف علی بن موسی الرضا»، باشگاه خبرنگاران جوان؛ «سروده‌هایی در مدح امام رضا(ع)»، Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Tasnim.
  115. Ahmadi Birjandi da Naqvi Zadeh, Madayihu Razavi Dar Shi'ir Farsi, 1998. shafi na 16 da 28
  116. «قصیدهٔ شمارهٔ ۱۳۹ - در نعت امام هشتم (ع)»، Ganjur website.
  117. Ahmadi Birjandi da Naqvi Zadeh, Madayihu Razavi Dar Shi'ir Farsi, 1998. muqaddima shafi na 16
  118. Ahmadi Birjandi da Naqvi Zadeh, Madayihu Razavi Dar Shi'ir Farsi, 1998. mukaddime bugu na biyu shafi na 27
  119. Ahmadi Birjandi da Naqvi Zadeh, Madayihu Razavi Dar Shi'ir Farsi, 1998. mukaddime shafi na 16-19.
  120. «حسان: شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» زبان حال مادرم است»، Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Fars.
  121. Musaabadi Da Wasu., “Jalwehaye Tamsil Wa Irsal Masal Dar Shi'ir Sayyid Ashrafud Dini Gilani,” shafi. 140.
  122. «حسان: شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» زبان حال مادرم است»،Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Fars.
  123. زینلی، «امام رضا(ع)، به روایت کتاب‌ها»،Kamfanin Dillancin Labarai na Jamhuriyar Musulunci.
  124. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»، IRNA gidan yanar gizon.
  125. Shafai da Behruz Lak, "Honare Haftome Farhange Razavi; Hamsuyiha Wa Ta'amulat", shafi 110-111
  126. «مجید مجیدی: یا ضامن آهو شاهکاری مستند درباره امام رضاست»، IRNA gidan yanar gizon.
  127. Shafai da Behruz Lak, "Honare Haftome Farhange Razavi; Hamsuyiha Wa Ta'amulat", shafi 110-111
  128. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»، IRNA gidan yanar gizon.
  129. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»، IRNA gidan yanar gizon
  130. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»،IRNA gidan yanar gizon
  131. «در هر دو اثر عنایاتی از سوی امام رضا(ع) داشته‌ام», Labaran Quds Online da gidan yanar gizo na nazari.
  132. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»، IRNA gidan yanar gizon.
  133. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»، IRNA gidan yanar gizon..
  134. «فرهنگ رضوی در آینه سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»IRNA gidan yanar gizon..
  135. «استاد فرشچیان: چهره امام رضا(ع) را دیدم و نقاشی کردم»، Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Jawan.
  136. Majmu'eh Asar Kongere Jahani Hazarat Riza (A.S), 1365,shafi 5.
  137. Majmu'eh Asar Kongere Jahani Hazarat Riza (A.S), 1365,shafi 5.-11
  138. Majmu'eh Asar Kongere Jahani Hazarat Riza (A.S), 1365,shafi 5.
  139. «آشنایی مختصر با جشنواره بین المللی فرهنگی و هنری امام رضا(علیه السلام)»، Imam Reza International Cultural and Artistic Foundation website
  140. «آشنایی مختصر با جشنواره بین المللی فرهنگی و هنری امام رضا(علیه السلام)»، Imam Reza International Cultural and Artistic Foundation website
  141. Habibi, Kitabeshinasi Imam Rida (AS), 2013, Gabatarwa, shafi. 9.
  142. Duba Attardi Quchani, Musnad al-Imam al-Rida Abi al-Hasan Ali ibn Musa (a.s).
  143. «ترجمه کتاب محمدرضا حکیمی درباره زندگی امام رضا(ع) به ۴ زبان»، Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Tasnim.
  144. «ترجمه کتاب محمدرضا حکیمی درباره زندگی امام رضا(ع) به ۴ زبان»Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Tasnim
  145. «دانشنامه امام رضا(ع)»، Yanar Gizo na Kamfanin Dillancin Labarai na Razavi.

Nassoshi

  • «آشنایی مختصر با جشنوارهٔ بین‌المللی فرهنگی و هنری امام رضا(علیه‌السلام)»،Imam Reza International Cultural and Artistic Foundation, ya ziyarci: Yuni 17, 1403.
  • Amoli, Muhammad Taqi, Misbah al-Huda fi Sharh al-Urwa al-Wuthqa, Bija, 1384H.
  • Ibn Habban, Al-Thiqat, Hyderabad, Jaridar Ottoman Encyclopedia, 1402H.
  • Ibn Shahr-Ashhub Mazandarani, Muhammad bn Ali, Manaqib al-Ale Abi Talib (A.S), Qum, Allamah, bugu na farko, 1379H.
  • Ibn Qolowayh, Ja'afar ibn Muhammad, Kamil al-Ziyarat, Abdul Hussein Amini, Najaf, Darul Mortazaviyyah, bugun farko, 1356H.
  • Ahmadi Birjandi, Ahmad da Ali Naqvizadeh, Yabon Razavi a cikin waqoqin Farisa, Mashhad, Astan Quds Razavi, Mu’assasar Bincike ta Musulunci, bugu na uku, 1377H.
  • «استاد فرشچیان: چهرهٔ امام رضا(ع) را دیدم و نقاشی کردم»، خبرگزاری جوان آنلاین، An buga labarin: Nuwamba 1, 2020, duba: Yuni 17, 2021.
  • Eftekhari, Sayyid Ghani, Imam Reza (AS), Ma’amun Wa Mauzu Wilayete Ahadi, Mashhad, Behnasher, 1398.
  • Amin, Sayyid Mohsen, A'yan-e-Shi'a, Beirut, Dar al-Ta'rif Press, 1403 AH.
  • Amini, Abdul Hussein, Al-Ghadir FIl Kitab Was Sunnah, Qum, Cibiyar Nazarin Musulunci ta Al-Ghadir, 1416 Hijira.
  • Naji, Muhammad Reza,«الرضا، امام»،Dar Daneshnameh Jahane Islam, Juzu'i. 20, Tehran, Bunyade Da'iratil Ma'arif Islami, 2015.
  • Baghestani, Ismail, "Al-Reza, Imam (Velayat-e-Ahdi)", Dar Daneshanameh Jahane Islam, Juzu'i. 20, Tehran, Bunyade Da'iratil Ma'arif Islami , 2015.
  • «ترجمهٔ کتاب محمدرضا حکیمی دربارهٔ زندگی امام رضا به ۴ زبان»، خبرگزاری تسنیم،An buga labarin: Agusta 4, 2016, duba: Yuni 14, 2017.
  • «دانشنامهٔ امام رضا(ع)»،Gidan yanar gizon Kamfanin Dillancin Labarai na Razavi, labarin da aka buga: Janairu 7, 2018, an ziyarta: Yuni 14, 2019.
  • «در هر دو اثر عنایاتی از سوی امام رضا(ع) داشته‌ام»، پایگاه خبری-تحلیلی قدس آنلاین،An buga labarin: Yuli 5, 2019, an ziyarta: Yuni 18, 2019.
  • Jafarian, Rasoul, Atlas Shi'eh, Tehran, Kungiyar Sojojin Kasa ta Kasa, 2008.
  • Jafarian, Rasulu, Tarikh Tashayyu Dar Iran Az Agaz Ta Tulu Daure Safawi, Tehran, bugun Alam, Bugu na biyu, 2008.
  • Jafar, Rasulu, Hayate Fikri Wa Siyasi Imamane Shi'eh, Qum, Ansari, 2002.
  • Habibi, Salman, Kitabeshinasi Imam Reza (AS), Mashhad, Astan Quds Razavi, bugun farko, 2013.
  • «حسان: شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» زبان حال مادرم است»، خبرگزاری فارس،Labarin da aka buga: Janairu 1, 2013, ziyarci: Yuni 17, 2013
  • Dehkhoda, Ali Akbar, Lugatnameh Dehkhoda.
  • Rafi'i, Ali, Zindigani Imam Reza (AS), Tehran, Cibiyar Nazarin Musulunci ta Hukumar Kare Juyin Juya Halin Musulunci, Beta.
  • زینلی، منیره، «امام رضا(ع)، به روایت کتاب‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی،An buga labarin: Yuli 1, 2020, an ziyarta: Yuni 18, 2021.
  • Sajjadi, "Mafarin Hazrat Masoumeh", Dar Dayirate Al-Marif Buzurg Islami, Juzu'i. 1, Tehran, Markaze r Dayirate Al-Marif Buzurg Islami, 1367 (1988).
  • «سروده‌هایی در مدح امام رضا(ع)»، خبرگزاری تسنیم،An buga labarin: Yuli 13, 2019, ziyarci: Yuni 17, 2019.
  • Sayyid al-Mortaza, Ali bn Husayn, Tanziyyah al-Anbiya (a.s.), Qum, Dar al-Sharif al-Radi, 1377H.
  • Suyuti, Abd al-Rahman bn Abi Bakr, Tarikh al-Khulafa, Ibrahim Salih, Beirut, Darul Sadr, bugun farko, 1417H.
  • «شعر دربارهٔ امام رضا/ گزیدهٔ شعرهای بسیارزیبا در وصف علی بن موسی الرضا»، باشگاه خبرنگاران جوان، An buga labarin: Nuwamba 18, 2017, ziyarci: Yuni 17, 2019.
  • «شعر زیبای اخوان ثالث در وصف علی بن موسی الرضا علیه السلام»، Kamfanin Dillancin Labarai na Jamhuriyar Musulunci.
  • Shafai, Amanullah da Gholamreza Behruzlak, Honare Hafto Wa Farhange Rezawi; Hamsuyiha Wa Ta'amulat, Media Quarterly, No. 81, Spring 2010.
  • Shushtari, Muhammad Taqi, Tawarikh Annabi Wal Al, Tehran, 1391H.
  • Sadouq, Mohammad bin Ali, Al-Towhid, Hashem Hosseini, Qum, ofishin wallafe-wallafen Musulunci mai alaka da kungiyar malamai ta Qum, bugun farko, 1398H.
  • Sadouq, Mohammad bin Ali, Uyunu Akhbari Al-Rida’s, bincike da gyara ta Mehdi Lajavardi, Tehran, Jahan Publishing House, bugun farko, 1378 AH.
  • Sadouq, Mohammad bin Ali, Ma’ani al-Akhbar, edita ta Ali Akbar Ghaffari, Qum, ofishin wallafe-wallafen Musulunci, bugu na farko, 1403H.
  • Tabarsi, Ahmad bn Ali, Al-Ihtjaj Ala Ahlil al-Lajjaj, Muhammad Baqir Khurasan, Mashhad, Bubbuga Murtaza, bugun farko, 1403H. * Tabarsi, Fadl bn al-Hasan, Bayanin Magada a cikin bayanin Jagora, Qum, Mu’assasa Al-Baiti don Rayar da Gado, 1417H.
  • Tabari, Muhammad bn Jarir, Tarikh al-Tabari, Beirut, Izzul-Din Institute, 1413H.
  • Tabari, Muhammad bn Jarir, Dalail al-Imamah, Qum, 1413H.
  • Tusi, Muhammad bn Hassan, Takkhisi al-Shafi, Kum, Muhibbin, 1382H.
  • Tusi, Muhammad bn Hassan, Rijal al-Tusi, Qum, Cibiyar Buga Musulunci, bugun farko, 1415H.
  • Amili, Sayyid Jafar Murtaza, Al-Hayat al-Siyasiyyah Lil al-Imam al-Rida (a.s.); Nazari da Nazari, Qom, Qum, Kungiyar Malaman Makarantar Sakandare ta Kum, 1403H.
  • Asqalani, Ibn Hajar, Tahdhib al-Tahdhib, Beirut, Dar Sadr, Beta.
  • Attardi Quchani, Azizullah, Musnad al-Imam al-Reza (a.s.) Abi al-Hasan Ali bin Musa, Beirut, Dar al-Saffwa, 1413H.
  • «فرهنگ رضوی در آینهٔ سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی»، IRNA gidan yanar gizon. Ranar shigarwa: Yuni 21, 1401, kwanan wata: Yuli 5, 1402.
  • Fazlullah, Mohammad Javad, Tahlili Az Zindigani Imam Reza (AS), Mohammad Sadeq Aref, Mashhad, Astan Quds Razavi, ya fassara, 2003.
  • Qureshi, Baqir Sharif, Hayat al-Imam Ali ibn Musa al-Rida (AS); Nazari da Nazari, Qom, 2003.
  • «قصیدهٔ شمارهٔ ۱۳۹ - در نعت امام هشتم (ع)»، Ganjur website.
  • Qomi, Hassan ibn Muhammad, Tarikh Qum, Jalal al-Din Tehrani, Tehran, Toos, Beta ya shirya.
  • Kasshi, Muhammad bn Omar, Rijal al-Kasshi, Mashhad, Mashhad University Press, bugun farko, 1409 AH.
  • Kulayni, Muhammad bn Yaqub, Al-Kafi, bincike na Ali Akbar Ghaffari da Muhammad Akhundi, Tehran, Darul Kutb al-Islamiyyah, bugu na hudu, 1407H.
  • Kia Gilani, Ahmad ibn Muhammad, Siraj al-Ansab, Edited by Mahdi Rajai, Qum, Ayatullah Marashi Najafi Public Library, bugun farko, 1409H.
  • Majlisi, Muhammad Baqir, Bihar al-Anwar, Beirut, Dar ihya al-Turahatul Araby, bugu na biyu, 1403H.
  • TMajmu'eh Asare Nokastin Kongire Jahani Hazrat Imam Rida (AS), Mashhad, Majalisar Dinkin Duniya na Imam Rida (AS), 1365.
  • «مجید مجیدی: یا ضامن آهو شاهکاری مستند دربارهٔ امام رضاست»، IRNA gidan yanar gizon. Ranar shigarwa: Yuni 25, 1402, kwanan wata: Yuli 25, 1402.
  • Madrasi Tabatabaei, Hossein, Barge Az Tarikh Qazvin, Qum, Ayatullah Marashi Najafi Public Library, 1361H.
  • Mostofi, Hamdallah bin Abi Bakr, Nozhat al-Qulub, Muhammad Dabirsiyaqi, Qazvin, Hadith Today, bugun farko, 1381 Hijira.
  • Mufid, Muhammad bin Muhammad, Al-Irshad fi Ma’rifat al-Hujjaj Allah alal -Ibad, wanda Cibiyar Al-Bait ta Qum, Sheikh Mufid Congress ta yi bincike kuma ta yi masa kwaskwarima, bugu na farko, 1413 AH.
  • Mufid, Muhammad bin Muhammad, Tas'hih al-Itiqadat al-Imamiyah, Hussein Dargahi, Qum, Sheikh Mufid Congress, bugu na biyu, 1414H.
  • Musaabadi, Reza da wasu., TJalwehaye Tamsil Wa Irsal Msal Dar shi'iri Seyyed Ashraf al-Din Gilani," a cikin Binciken Allagori a Harshen Farisa da Adabi, Juzu'i na 9, Winter 2017, No. 34.
  • Mir Aghaei, Seyyed Hadi, “Zaminu Ahu Wa Tajalli An Dar Shi'ri Farsi, a cikin Farhang Mardom, Lamba 43 da 44, 2012.
  • ناجی ادریس، مسعود، «لماذا اشتهر الامام الرضا(ع) بغریب الغرباء»», Baratha News Agency website, kwanan shiga: Yuli 26, 2022m, kwanan wata ziyara: Yuni 27, 2022m
  • Najaf, Muhammad Mahdi, Al-Jami’ Li Ruwati Wa As'habi Al-Imam al-Rida (a.s.), Mashhad, taron kasa da kasa na Imam al-Rida (a.s.), bugu na farko, 1407H.
  • یاحقی، محمدجعفر، «رضا(ع) امام»،A cikin Babban Encyclopedia na Musulunci, Vol. 4, Tehran, Cibiyar Babban Encyclopedia Musulunci.
  • Yafi'i, Abdullahi bn As'ad, Mir'atul Al-janan Wa Ibratul Yaqzan Fi Marifati Ma Yutabar Min Hawadisiz Zaman, Beirut, Darul Kutb al-ilmiyah, 1417H.
  • Ya'qubi, Ahmad bin Abi Ya'qub, Tarikh al-Ya'qubi, Beirut, Dar al-Sadr, Beta.